Mit i mitologia w poezji niepoważnej

Parlicki.pl

Co to jest mit?

Mit - (greckie mythos) to według Słownika PWN opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia człowieka. Opowieść ta pierwotnie była przekazywana ustnie przez członków danej społeczności, co sprzyjało ubogacaniu i transformacji (przemianom) tego przekazu w czasie. Wraz z rozwojem piśmiennictwa mity zaczęły przybierać formę literacką, a w różnych rejonach antycznego świata nieco odmienny kształt, choć generalny wydźwięk poszczególnych opowieści był względnie niezmienny.

Przytoczone powyżej podstawowe znaczenie tego pojęcia, należy jeszcze uzupełnić o jedno - mit to także niezgodna z prawdą opinia o kimś lub o czymś (człowieku lub wydarzeniu) - wymysł, bajka, fantazja, mrzonka, fałszywa historia.

Mit jako sposób poznawania rzeczywistości

Mit jako sposób poznawania rzeczywistości jest od starożytności poddawany silnej krytyce. Na przykład Platon w swoim "Państwie" zaprezentował dwa źródła poznania rzeczywistości przez człowieka, pierwsze to logos - poznanie oparte na racjonalnych przesłankach, na rozumie, poznanie zobiektywizowane i przeciwstawne mu mythos - poznanie oparte na subiektywnych, nieprawdziwych, nieracjonalnych przesłankach, na przeświadczeniach, a przez to poznanie szkodliwe i moralnie naganne. Choć trudno polemizować z tą opinia, to trzeba zaakceptować fakt, że tak samo w czasach antycznych, jak i obecnie, człowiek tłumaczy sobie otaczającą go rzeczywistość, oswaja ją przy zastosowaniu tych obu sposobów poznania, raz posiłkując się w większym stopniu tym, co można określić jako mythos, a raz tym, co kryje się pod pojęciem logos. 

Podział mitów

Dla śródziemnomorskiego obszaru kulturowego najistotniejsze mity to te wywodzące się ze starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Mity te można różnie klasyfikować. Najogólniej można wyodrębnić cztery kategorie:
 

• mity teogoniczne – wyjaśniające pochodzenie bogów, opisują jak powstali, jacy są, jaka jest ich natura,

• mity kosmogoniczne – opisujące powstanie kosmosu, wszechświata, a świata w szczególności i przemiany zachodzące w przyrodzie, środowisku (mit o Demeter i Korze),

• mity genealogiczne – ukazujące skąd wywodzi się mityczny ród, bohater,

• mity antropogeniczne – mówiące o pochodzeniu człowieka.

Funkcje mitu

Jeżeli chodzi o funkcję jaką może pełnić, a na pewno pełnił w świecie antycznym mit, należy wymienić: poznawczą (informacyjną), światopoglądową i sakralną.

Mitologia
 

Mitologia – to termin posiadający kilka znaczeń. Po pierwsze jest to zbiór mitów opowiadanych w danej społeczności, po drugie to literacko uporządkowany zbiór funkcjonujących uprzednio w ustnej formie opowieści o bogach i istotach nadprzyrodzonych (herosach, bohaterach), wreszcie mianem mitologii określa się naukę z pogranicza antropologii, etnologii, teorii literatury, socjologii, historii,  teologii i religioznawstwa, która zajmuje się zbieraniem, analizą, klasyfikacją i interpretacją mitów.

 
Mit w literaturze

O micie w literaturze napisano tak wiele, że można dorobek naukowy i popularnonaukowy w tym przedmiocie porównywać jedynie z liczbą utworów, w których mity znajdują swoje miejsce, literacką realizację. Zainteresowanych zachęcam do bardziej wnikliwych studiów literatury przedmiotu, natomiast w tym miejscu podkreślę, że zasadniczy spór literaturoznawców dotyczy tego, czy mit to gatunek literacki, czy też nie. Należy podkreślić, że większość badaczy nie traktuje mitu jako odrębnego gatunku, a raczej jako pewną opowieść, fabułę narracyjną, która znajduje swe realizacje w różnych gatunkach literackich. Oczywiście można wskazać mity, które posiadają pewne cechy predysponujące je w większym stopniu do tego, by zaistniały w powieści, czy epopei, jak też takie, które bardziej pasują do tragedii, czy komedii, jednakże historia literatury dowodzi, że możliwa jest realizacja jednej i tej samej mitologicznej opowieści w różnych, odmiennych od siebie gatunkach literackich.

O tym, czy dana opowieść uznawana jest przez literaturoznawców za mit decyduje kilka czynników, z których muszą wystąpić przynajmniej niektóre, aby taka kwalifikacja mogła się dokonać. Decydująca może być treść opowieści, charakter i /lub sposób przedstawienia bohaterów, czas i miejsce, w którym rozgrywa się  akcja, źródło pochodzenia opowieści - jej autor, sposób rozpowszechniania się opowieści,  czy też funkcja, jaką ta opowieść pełni w życiu społecznym, czy w danym utworze literackim. 

Mit jako tworzywo humorystycznej i satyrycznej twórczości

Atrakcyjność mitu dla poety-humorysty, poety-satyryka jest nie do przecenienia.  Poniżej podam kilka powodów:

• po pierwsze - mity to opowieści, które weszły na trwałe do kultury i świadomości społecznej, więc przywołanie konkretnej postaci boga, czy bohatera nie musi skutkować koniecznością rozwlekłego opisu jego cech, przymiotów, dokonań, pozwala na operowanie tak cennym w gatunkach humorystycznych i satyrycznych skrótem;

• po drugie - język nasz jest pełen porzekadeł, związków frazeologicznych, przysłów odnoszących się do mitycznych bóstw i bohaterów, które można w zabawny sposób poddać modyfikacjom, rozwinięciom;

• po trzecie - zaskakująca interpretacja powszechnie znanego mitu wywołuje u czytelnika zaskoczenie, zdumienie, może wywołać uznanie, czy wręcz podziw, że ktoś spojrzał na znana opowieść z zupełnie innej strony;

• po czwarte - bogowie i bohaterowie mityczni tradycyjnie prezentowani są z pewnym patosem, powagą, z przynależnym im dostojeństwem, a więc zmiana sposobu ich prezentacji, zmiana ich języka, realiów, w których funkcjonują, już wywołuje tak pożądany efekt komiczny.  

To główne argumenty przemawiające za tym, że po mity w twórczości humorystycznej i satyrycznej sięgać warto, choć oczywiście listę tę można poszerzać.  

Mity w mojej poezji poważnej i niepoważnej

Wiele postaci, toposów, czy wątków mitologicznych odnaleźć możecie w mojej twórczości, zarówno tej poważnej, jak i humorystycznej, czy satyrycznej. Pojawiają się one już w moim debiutanckim tomie "Kasyno życia" z 1994 roku, a później w "Hamlecie współczesnym" z 1996 roku i "Podszeptach chwili" z 1997" i w wierszach najnowszych - na podstronie "Wiersze refleksyjne". Te tomy są zbiorami poezji refleksyjnej, a humor, o ile się w nich pojawia, to raczej umiarkowany i na gościnnych występach. Z kolei w pozostałych moich książeczkach odnajdziecie postacie, motywy, czy wątki mitologiczne w stricte humorystycznym, czy też satyrycznym wydaniu. Odsyłam do wpisu na moim blogu, w którym prezentuję wybrane wiersze niepoważne odnoszące się bezpośrednio, czy też pośrednio do mitologii - Motywy, toposy, wątki i postacie mitologiczne w mojej twórczości satyrycznej.
Poniżej zamieściłem z kolei najnowsze fraszki, które tematycznie związane są z najbardziej znanymi postaciami z mitologii. Dokonuję w nich reinterpretacji mitów, ich uwspółcześnienia, albo tylko specyficznej syntezy ich treści.

Mit wiecznie żywy

 

Męki Tantala - 

dla emerytów marketu hala.

 

Rudolf Pötzsch, Tantalus.

 

Fraszka do poprawy rymu.

 

Midas przemieniał wszystko w złoto,

szef telewizji ma moc mu równą

z taką malutką różnicą oto,

że telewizję zamienił w (błoto).

 

Nathaniel Hawthorne, Midas with his daughter.

 

Odyseusz i Penelopa czyli klucz do wierności

 

Niejedna żona byłaby jak Penelopa, 

byle nie widzieć lat dwadzieścia swego chłopa, 

bo żadnej żonie chęć nie przyjdzie na kurewstwo,

gdy mąż przekaże jej majątek i królestwo.

A i Odysem gotów zostać każdy mąż,

byle dwadzieścia lat nie widzieć żony wciąż,

trochę powalczyć, trochę się powłóczyć fajnie,

wiedząc, że żona się w tym czasie domem zajmie.

 

E. M. Synge, Powrót Odyseusza na Itakę.

 

Odyseusz i cyklop Polifem

 

Jedno oko było spoko, 

aż tu Odys:- kij ci w oko! -

wrzasnął

i Polifem nie miał oka swego,

próżno liczył na coś bardziej wulgarnego.

 

Jacob Jordaens, Odyseusz w jaskini Polifema, XVII w.

 

Orfeusz i Eurydyka

 

W miłości to kluczowa rzecz -

nie patrzeć wstecz.

 

Frederic Leighton (1830-1896), Orpheus ead Eurydice.

 

Ariadna i Tezeusz

 

Dać komuś palec, weźmie całą rękę.

Dała tylko nitkę, spruł na niej sukienkę.

 

Niccolò Bambini (1651-1736), Ariadne and Theseus.

 

Stajnia Augiasza.

 

Chciał Herkules sprzątnąć stajnię, 

jest w rękach policji, 

bowiem tkwienie po pas w łajnie, 

jest częścią tradycji.

 

Miłosierdzie

 

Zmiłowali się bogowie

nad Danaidami

i im dali dzbany nowe

z mniejszymi dziurami,

a i woda w owych dzbanach

też się zmiłowała,

bo bez przerwy nabierana

ciut słabiej kapała.

 

John William Waterhouse (1849-1917), The Danaides, 1903 r. 

 

Marna waluta

 

Dziś nikt nie wkłada już obola

w usta zmarłego.

 

Światli więcej

dajemy bilet -

święty obrazek

zmarłemu w ręce,

a biedny Charon problem ma,

nie wie co robić,

brodę drapie,

bo obol -

obol wartość ma,

a to -

to zwykły papier.

 

John Roddam Spencer Stanhope (1829-1908), Charon and Psyche, 1883 r.

 

Niobe

 

Rozpacz,

gdy w górę się przemieni

płacze -

lawiną kamieni.

 

Jacques-Louis David (1748-1825), Apollo and Diana Attacking the Children of Niobe, 1772 r.

 

Zobacz też:

 

Parlicki.pl 

Copyright © Mariusz Parlicki 2016 -2019

Designed by Mariusz Parlicki 2016 -2019