Co to jest mit?

 

 

Mit - (greckie mythos) to wedÅ‚ug SÅ‚ownika PWN opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, bÄ™dÄ…ca próbÄ… wyjaÅ›nienia odwiecznych zagadnieÅ„ bytu, Å›wiata, życia i Å›mierci, dobra i zÅ‚a oraz przeznaczenia czÅ‚owieka. Opowieść ta pierwotnie byÅ‚a przekazywana ustnie przez czÅ‚onków danej spoÅ‚ecznoÅ›ci, co sprzyjaÅ‚o ubogacaniu i transformacji (przemianom) tego przekazu w czasie. Wraz z rozwojem piÅ›miennictwa mity zaczęły przybierać formÄ™ literackÄ…, a w różnych rejonach antycznego Å›wiata nieco odmienny ksztaÅ‚t, choć generalny wydźwiÄ™k poszczególnych opowieÅ›ci byÅ‚ wzglÄ™dnie niezmienny.

Przytoczone powyżej podstawowe znaczenie tego pojÄ™cia, należy jeszcze uzupeÅ‚nić o jedno - mit to także niezgodna z prawdÄ… opinia o kimÅ› lub o czymÅ› (czÅ‚owieku lub wydarzeniu) - wymysÅ‚, bajka, fantazja, mrzonka, faÅ‚szywa historia.

 

 

Mit jako sposób poznawania rzeczywistości

 

Mit jako sposób poznawania rzeczywistoÅ›ci jest od starożytnoÅ›ci poddawany silnej krytyce. Na przykÅ‚ad Platon w swoim "PaÅ„stwie" zaprezentowaÅ‚ dwa źródÅ‚a poznania rzeczywistoÅ›ci przez czÅ‚owieka, pierwsze to logos - poznanie oparte na racjonalnych przesÅ‚ankach, na rozumie, poznanie zobiektywizowane i przeciwstawne mu mythos - poznanie oparte na subiektywnych, nieprawdziwych, nieracjonalnych przesÅ‚ankach, na przeÅ›wiadczeniach, a przez to poznanie szkodliwe i moralnie naganne. Choć trudno polemizować z tÄ… opinia, to trzeba zaakceptować fakt, że tak samo w czasach antycznych, jak i obecnie, czÅ‚owiek tÅ‚umaczy sobie otaczajÄ…cÄ… go rzeczywistość, oswaja jÄ… przy zastosowaniu tych obu sposobów poznania, raz posiÅ‚kujÄ…c siÄ™ w wiÄ™kszym stopniu tym, co można okreÅ›lić jako mythos, a raz tym, co kryje siÄ™ pod pojÄ™ciem logos. 

 

 

Podział mitów

 

Dla śródziemnomorskiego obszaru kulturowego najistotniejsze mity to te wywodzące się ze starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Mity te można różnie klasyfikować. Najogólniej można wyodrębnić cztery kategorie:
 

  • mity teogoniczne – wyjaÅ›niajÄ…ce pochodzenie bogów, opisujÄ… jak powstali, jacy sÄ…, jaka jest ich natura,

  • mity kosmogoniczne – opisujÄ…ce powstanie kosmosu, wszechÅ›wiata, a Å›wiata w szczególnoÅ›ci i przemiany zachodzÄ…ce w przyrodzie, Å›rodowisku (mit o Demeter i Korze),

  • mity genealogiczne – ukazujÄ…ce skÄ…d wywodzi siÄ™ mityczny ród, bohater,

  • mity antropogeniczne – mówiÄ…ce o pochodzeniu czÅ‚owieka.

 

 

Funkcje mitu

 

Jeżeli chodzi o funkcję jaką może pełnić, a na pewno pełnił w świecie antycznym mit, należy wymienić: poznawczą (informacyjną), światopoglądową i sakralną.

 

 

Mitologia
 

Mitologia â€“ to termin posiadajÄ…cy kilka znaczeÅ„. Po pierwsze jest to zbiór mitów opowiadanych w danej spoÅ‚ecznoÅ›ci, po drugie to literacko uporzÄ…dkowany zbiór funkcjonujÄ…cych uprzednio w ustnej formie opowieÅ›ci o bogach i istotach nadprzyrodzonych (herosach, bohaterach), wreszcie mianem mitologii okreÅ›la siÄ™ naukÄ™ z pogranicza antropologii, etnologii, teorii literatury, socjologii, historii,  teologii i religioznawstwa, która zajmuje siÄ™ zbieraniem, analizÄ…, klasyfikacjÄ… i interpretacjÄ… mitów.


 
Mit w literaturze

 

O micie w literaturze napisano tak wiele, że można dorobek naukowy i popularnonaukowy w tym przedmiocie porównywać jedynie z liczbą utworów, w których mity znajdują swoje miejsce, literacką realizację. Zainteresowanych zachęcam do bardziej wnikliwych studiów literatury przedmiotu, natomiast w tym miejscu podkreślę, że zasadniczy spór literaturoznawców dotyczy tego, czy mit to gatunek literacki, czy też nie. Należy podkreślić, że większość badaczy nie traktuje mitu jako odrębnego gatunku, a raczej jako pewną opowieść, fabułę narracyjną, która znajduje swe realizacje w różnych gatunkach literackich. Oczywiście można wskazać mity, które posiadają pewne cechy predysponujące je w większym stopniu do tego, by zaistniały w powieści, czy epopei, jak też takie, które bardziej pasują do tragedii, czy komedii, jednakże historia literatury dowodzi, że możliwa jest realizacja jednej i tej samej mitologicznej opowieści w różnych, odmiennych od siebie gatunkach literackich.

O tym, czy dana opowieść uznawana jest przez literaturoznawców za mit decyduje kilka czynników, z których muszÄ… wystÄ…pić przynajmniej niektóre, aby taka kwalifikacja mogÅ‚a siÄ™ dokonać. DecydujÄ…ca może być treść opowieÅ›ci, charakter i /lub sposób przedstawienia bohaterów, czas i miejsce, w którym rozgrywa siÄ™  akcja, źródÅ‚o pochodzenia opowieÅ›ci - jej autor, sposób rozpowszechniania siÄ™ opowieÅ›ci,  czy też funkcja, jakÄ… ta opowieść peÅ‚ni w życiu spoÅ‚ecznym, czy w danym utworze literackim. 

 


Mit jako tworzywo humorystycznej i satyrycznej twórczoÅ›ci

 

Atrakcyjność mitu dla poety-humorysty, poety-satyryka jest nie do przecenienia.  Poniżej podam kilka powodów:

  • po pierwsze - mity to opowieÅ›ci, które weszÅ‚y na trwaÅ‚e do kultury i Å›wiadomoÅ›ci spoÅ‚ecznej, wiÄ™c przywoÅ‚anie konkretnej postaci boga, czy bohatera nie musi skutkować koniecznoÅ›ciÄ… rozwlekÅ‚ego opisu jego cech, przymiotów, dokonaÅ„, pozwala na operowanie tak cennym w gatunkach humorystycznych i satyrycznych skrótem;

  • po drugie - jÄ™zyk nasz jest peÅ‚en porzekadeÅ‚, zwiÄ…zków frazeologicznych, przysłów odnoszÄ…cych siÄ™ do mitycznych bóstw i bohaterów, które można w zabawny sposób poddać modyfikacjom, rozwiniÄ™ciom;

  • po trzecie - zaskakujÄ…ca interpretacja powszechnie znanego mitu wywoÅ‚uje u czytelnika zaskoczenie, zdumienie, może wywoÅ‚ać uznanie, czy wrÄ™cz podziw, że ktoÅ› spojrzaÅ‚ na znana opowieść z zupeÅ‚nie innej strony;

  • po czwarte - bogowie i bohaterowie mityczni tradycyjnie prezentowani sÄ… z pewnym patosem, powagÄ…, z przynależnym im dostojeÅ„stwem, a wiÄ™c zmiana sposobu ich prezentacji, zmiana ich jÄ™zyka, realiów, w których funkcjonujÄ…, już wywoÅ‚uje tak pożądany efekt komiczny.  

 

To główne argumenty przemawiajÄ…ce za tym, że po mity w twórczoÅ›ci humorystycznej i satyrycznej siÄ™gać warto, choć oczywiÅ›cie listÄ™ tÄ™ można poszerzać.  

 

 

Mity w mojej poezji poważnej i niepoważnej

 

Wiele postaci, toposów, czy wÄ…tków mitologicznych odnaleźć możecie w mojej twórczoÅ›ci, zarówno tej poważnej, jak i humorystycznej, czy satyrycznej. PojawiajÄ… siÄ™ one już w moim debiutanckim tomie "Kasyno życia" z 1994 roku, a później w "Hamlecie współczesnym" z 1996 roku i "Podszeptach chwili" z 1997" i w wierszach najnowszych - na podstronie "Wiersze refleksyjne"Te tomy sÄ… zbiorami poezji refleksyjnej, a humor, o ile siÄ™ w nich pojawia, to raczej umiarkowany i na goÅ›cinnych wystÄ™pach. Z kolei w pozostaÅ‚ych moich książeczkach odnajdziecie postacie, motywy, czy wÄ…tki mitologiczne w stricte humorystycznym, czy też satyrycznym wydaniu. OdsyÅ‚am do wpisu na moim blogu, w którym prezentujÄ™ wybrane wiersze niepoważne odnoszÄ…ce siÄ™ bezpoÅ›rednio, czy też poÅ›rednio do mitologii - Motywy, toposy, wÄ…tki i postacie mitologiczne w mojej twórczoÅ›ci satyrycznej.
Poniżej zamieściłem z kolei najnowsze fraszki, które tematycznie związane są z najbardziej znanymi postaciami z mitologii. Dokonuję w nich reinterpretacji mitów, ich uwspółcześnienia, albo tylko specyficznej syntezy ich treści.

 

Syzyfowa praca

 

Praca Syzyfa -

leczenie u tirówki syfa.

 

Mitologia w poezji, wiersz o Syzyfie

Pietro della Vecchia (1603–1678), Sisyphus.
 

Mit wiecznie żywy

 

MÄ™ki Tantala - 

dla emerytów marketu hala.

 

Mitologia w wierszach, wiersz o Tantalu

Rudolf Pötzsch, Tantalus.

 

Fraszka do poprawy rymu.

 

Midas przemieniał wszystko w złoto,

szef telewizji ma moc mu równą

z taką malutką różnicą oto,

że telewizję zamienił w (błoto).

 

Mit i mitologia w poezji współczesnej, Midas

Nathaniel Hawthorne, Midas with his daughter.

 

Odyseusz i Penelopa czyli klucz do wierności

 

Niejedna żona byÅ‚aby jak Penelopa, 

byle nie widzieć lat dwadzieÅ›cia swego chÅ‚opa, 

bo żadnej żonie chęć nie przyjdzie na kurewstwo,

gdy mąż przekaże jej majątek i królestwo.

A i Odysem gotów zostać każdy mąż,

byle dwadzieścia lat nie widzieć żony wciąż,

trochę powalczyć, trochę się powłóczyć fajnie,

wiedząc, że żona się w tym czasie domem zajmie.

 

Mit o Odyseuszu i Penelopie, wiersz, poezja

E. M. Synge, Powrót Odyseusza na Itakę.

 

Odyseusz i cyklop Polifem

 

Jedno oko byÅ‚o spoko, 

aż tu Odys:- kij ci w oko! -

wrzasnÄ…Å‚

i Polifem nie miał oka swego,

próżno liczył na coś bardziej wulgarnego.

 

Odyseusz i cyklop Polifem, wiersz

Jacob Jordaens, Odyseusz w jaskini Polifema, XVII w.

 

Orfeusz i Eurydyka

 

W miłości to kluczowa rzecz -

nie patrzeć wstecz.

 

Wiersz o Orfeuszu i Eurydyce, mitologia w wierszach

Frederic Leighton (1830-1896), Orpheus ead Eurydice.

 

Ariadna i Tezeusz

 

Dać komuś palec, weźmie całą rękę.

Dała tylko nitkę, spruł na niej sukienkę.

 

Mit i mitologia w wierszach współczesnyh

Niccolò Bambini (1651-1736), Ariadne and Theseus.

 

Stajnia Augiasza.

 

ChciaÅ‚ Herkules sprzÄ…tnąć stajniÄ™, 

jest w rÄ™kach policji, 

bowiem tkwienie po pas w Å‚ajnie, 

jest częścią tradycji.

 

Miłosierdzie

 

Zmiłowali się bogowie

nad Danaidami

i im dali dzbany nowe

z mniejszymi dziurami,

a i woda w owych dzbanach

też się zmiłowała,

bo bez przerwy nabierana

ciut słabiej kapała.

 

Wiersz o beczce Danaid, poezja o Danaidach, mitologia w wierszu współczesnym.

John William Waterhouse (1849-1917), The Danaides, 1903 r. 

 

Marna waluta

 

Dziś nikt nie wkłada już obola

w usta zmarłego.

 

Światli więcej

dajemy bilet -

święty obrazek

zmarłemu w ręce,

a biedny Charon problem ma,

nie wie co robić,

brodÄ™ drapie,

bo obol -

obol wartość ma,

a to -

to zwykły papier.

 
Hades w poezji współczesnej, wiersz o Charonie

John Roddam Spencer Stanhope (1829-1908), Charon and Psyche, 1883 r.

 

Niobe

 

Rozpacz,

gdy w górę się przemieni

płacze -

lawinÄ… kamieni.

 

Mit i mitologia grecka we współczesnej poezji polskiej.

Jacques-Louis David (1748-1825), Apollo and Diana Attacking the Children of Niobe, 1772 r.

 

Zobacz też:

 

 

Mit i mitologia w poezji niepoważnej

mit i mitologia w wierszach
14 września 2019

Copyright Â© Mariusz Parlicki 2016 -2019

Designed by Mariusz Parlicki 2016 -2019