Metapoezja, czyli poezja o poezji

Parlicki.pl

Metaspoezja - próba zdefiniowania pojęcia
 

Metapoezja to ogół utworów poetyckich, których tematem, głównym wątkiem, bądź jednym z wątków  jest poezja. Innymi słowy to poezja o poezji, o jej tworzeniu, o funkcjonowaniu, o relacji poeta i jego dzieło, poeta - czytelnik, o poetyckich inspiracjach, motywacjach, problemach, o procesie twórczym, o odbiorze utworu poetyckiego, o jego związku z autorem, czy też o jego emancypacji. Metapoezja może dotyczyć  poezji własnej, bądź też innych autorów. Podmiot liryczny może być więc zarówno twórcą, jak i rececenzentem twórczości, czytelnikiem, odbiorcą. Refleksja metapoetycka może być zarówno poważna, jak i humorystyczna, czy wręcz satyryczna. Metapoezja realizowana być może zasadniczo we wszystkich dostępnych gatunkach poetyckich. Utwory metapoetyckie stanowią element składowy większej całości, jaką jest  metaliteratura.

Katarzyna Walotek-Ściańska w artykule "Spojrzenie Orfeusza" zauważa, że utwory metapoetyckie stanowią dla czytelnika szansę poznania nie tylko świata poetyckiego, który zaprezentowany jest w utworze, ale i warunków decydujących o kształcie tego świata, czyli ma szanse poznać pewne praktyki pisarskie. Autorka zauważa, że aby takie poznanie było możliwe, konieczny jest pewien wysiłek:

"Utwór metapoetycki wymaga od nas wejścia w trzy role: czytelnika, wykonawcy i badacza. Warto otworzyć się na ten niezwykły rodzaj komunikatu. Aby relacja: utwór metapoetycki, autotematyczny – ja była prawdziwa, musi być oparta na autentycznej świadomości poetyckości (musimy rozumieć, że jest to komunikat nastawiony na samego siebie, na pokazanie swojej struktury w szczególny sposób uporządkowany, „zorganizowany”). Analizowanie i interpretowanie utworów metapoetyckich, odkrywanie warstwy metapoetyckiej pozwala zrozumieć, czym jest poetyckość, czym są sensy naddane, operacje poetyckie, co może poeta, jak projektuje przestrzeń, co go ogranicza. Mamy szansę zajrzeć do gabinetu poety, do miejsca, gdzie powstają utwory, zobaczyć poetę w trakcie pracy".

Zainteresowanych odsyłam do całego artykułu - Katarzyna Walotek-Ściańska, Spojrzenie Orfeusza.

Moje utwory metapoetyckie

Utwory metapoetyckie pojawiają się w mojej twórczości od samego początku. Już w debiutanckim tomiku "Kasyno życia" można znaleźć kilka wierszy metapoetyckich. Traktują one przede wszystkim o relacji poeta - poezja, o relacji z jednej strony niezwykle bliskiej, z drugiej trudnej, o próbie wzajemnego zrozumienia, ułożenia sobie życia, o wzajemnym poznawaniu się i o ostatecznie wzajemnym odejściu z tego świata. W tych wierszach poezja nie jest synonimem liryki, ogółu dzieł poetyckich, ale synonimem wyłącznie twórczości podmiotu lirycznego tych wierszy.

Poezja

Ona jedna nie milknie

kiedy cichnie życie

nie odchodzi ode mnie

gdy inni odchodzą

gdy ją kocham

i gdy nienawidzę

jest ze mną

jest przy mnie

jest we mnie

ona jedna rozumie mą duszę

ja czasami jej nie rozumiem

lubi zwodzić me myśli nad przepaść

abym zrzucał je na świat

do ludzi

ona jedna nie powie mi żegnaj

choć czasami odchodzi ode mnie

lecz powraca znów wielka i piękna

rozpalona jak węgle drzewne

ona jedna osłodzi mą pustkę

kiedy umrę zapłacze na grobie

i choć mówić zapragnie płomiennie

to już więcej niczego nie powie.

***

Spotykam Cię daleko

na krawędzi wyobraźni

mieszkasz pod zasłoną powiek

przebiegasz trzęsawiska myśli

i wąwozy wspomnień odkrywasz na nowo

żyjesz pośród marzeń wzniosłych

i rozpustnych nocnych snów

i dlatego może jesteś

grzesznicą najświętszą

eksplozjo liryczna.

Oskarżam poezję

Oskarżam poezję

za nieprzespane noce

za kaleczenie serca

za słomiany ogień

za skrzydła niezdolne do lotu

za gwałt na moim wnętrzu

za czas teraźniejszy

przeszły

i przyszły

Oskarżam poezję

za zdradę stanu równowagi

za przewrotność

za niestałość

za ulotność i zwodniczość

za moje życia błędy

A za co siebie oskarżam

oskarżam siebie za poezję

i proszę dla nas

o najwyższy wymiar kary

skazanie na siebie.

***

Żyjesz, bo kochasz,

że kochasz — piszesz,

że piszesz — czujesz,

że czujesz — gnijesz.

Poezja, proza — wszystko dramat,

przez fatum kartka zapisana,

wiatr drze klepsydrę na cmentarzach,

już twoja twarz jest w innych twarzach.

Poezja, proza — farsą wszystko,

jak gówno dzieło w sercu przyschło,

wiatr na cmentarzu dzwon kołysze,

gdy słyszę, że już cię nie słyszę.

Wybacz POEZJO, lecz są chwile,

gdy więdną kwiaty w twych bukietach,

wiatr gasi świece na mogile

i „kurwa mać” — pisze poeta.

W tomie wierszy "Hamlet współczesny" utwory metapoetyckie, bądź też wątki metapoetyckie w wielu wierszach powracają, choć w nieco odmiennym kształcie. W wierszu rozpoczynającym ten cykl główny bohater to zbuntowany podmiot liryczny, który emancypuje się od swego stwórcy, śmierć poety uwalnia go z więzów współzależności i pozwala mu się w pełni narodzić, zacząć żyć samodzielnie. Jego życie to wprawdzie "trzy dni do zmartwychwstania", ale to wystarczy.

Zdrajca liryczny albo narodziny Hamleta

złożył ofiarę Bogu

z liter na papierze

i coś o zdradzie szepnął

mimochodem

i wyszedł z domu

wolnym krokiem do ogrodu

tam chwycił ziemię chłodną

w swoje ręce drżące

usłyszał kroki

to krytyków oddział zbrojny

w teorie wierszy

i w tendencje

i w konwencje

szedł by go pojmać

liryczny podmiot

zdrajca twórcy

kroczył przodem

śmiał się lirycznie

wpadł w objęcia swego pana

a potem

przez trzy dni

do zmartwychwstania

to on był

m i s t r z e m

Stwórca czuje się w tym tomie zdradzony przez swego bohatera, przez swe dzieło, czego wyraz daję w jednym z ostatnich wierszy tego cyklu.
 

Gorzki wyrzut Szekspira

który strugałeś mi ołówki

i zamiatałeś brud spod stopy

dzisiaj się chełpisz swoim życiem

i moich piór stępiłeś groty

barwny makijaż parafrazy

zniekształcił skroni twych pierwowzór

masz twarz co w sobie ma sto twarzy

twe szaty szyte z setki wątków

przekląć cię

wysłać na dno piekieł

nie mogę

choć mam taką wolę

przetrwałeś

trwasz

i wieki przetrwasz

aż papier ciała zgładzą mole

Co więcej, nawet gdy "papier ciała zgładzą mole" bohater tego cyklu - podmiot liryczny nie zostanie unicestwiony, bo i w zaświatach znajdzie swoje miejsce.

Boska tragedia

z wyroku Pana podzieleni

na więźniów

Piekła

Czyśćca

Nieba

zmarli: wybrani potępieni

- każdy z nas poszedł tam gdzie trzeba

potem przybyło grono liczne

przy ich odcieniach

niczym tęcza

postacie śmieszne i tragiczne

z dramatu

z prozy

oraz z wiersza

zaczęto sądy

Bóg i Szatan

i Stróż Przedniebnych Międzyczasów

ważyli księgi wad i zalet

rejestry błędów oraz zasługl

ecz wciąż na równi stały szale

a wyrok sądu wisiał w próżni

zbyt różnorodni by żyć w Chwale

zbyt mało Piekłu byli dłużni

i zbyt prawdziwi aby w Czyśćcu

ich kręgosłupy ponaginać

a nie przekłamać

tak ich stworzono

zbrodnią kłamstwa byłaby jakakolwiek 

zmiana

cóż więc mam robić

Bóg zapytał

echo pytanie powtórzyło

i Czyśćca Stróż

i Szatan wzdychał

i głupio sędziom się zrobiło

Bóg chciał się modlić 

lecz do kogo miał wznieść modlitwy swe

tragiczne

nie były w planach Odkupienia

Nieba i Piekła Mimetyczne

podmiot miał konać ze swym twórcą

w ostateczności z czytelnikiem

a on

w zaświaty wzleciał z duszą

bo bezcielesne posiadł życie

Lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku były czasem, gdy zostałem najmłodszym członkiem Związku Literatów Polskich, co było dla mnie wielkim zaszczytem i wyróżnieniem, tym bardziej, że w oddziale krakowskim było bardzo wielu wybitnych poetów i prozaików. Niestety to był też okres, w którym sukcesywnie te wybitne postacie opuszczały szeregi ZLP, przenosząc się do SPP, a związek, w moim odczuciu, zaczął się marginalizować, tracić na znaczeniu, do głosu dochodziły osoby coraz mniej wybitne, a jednocześnie coraz bardziej niezdrowo ambitne. Podobnie jak wcześniej - w latach osiemdziesiątych, królowało też i wtedy przekonanie, że poeta współczesny nie powinien rymować, a wiersze im bardziej były niezrozumiałe, "zaplątane", nijakie, tym uważane były za lepsze. To wszystko skłoniło mnie do napisania i opublikowania w tomie utworów humorystycznych i satyrycznych "Kij w mrowisko", wydanym przez ZLP Oddział w Krakowie  wiersza "Protest". Wiersz ten jest wyrazem mojego młodzieńczego buntu przeciwko zastałej rzeczywistości, oczekiwania zmian. To też wyraz frustracji po początkowej euforii  związanej z faktem bycia członkiem organizacji zrzeszającej tak zwanych zawodowych literatów.

Protest

Literaci od litery

Ci literaci od literatek

dla pustej sławy i kariery

pegaza chcą poskromić batem

jak wynędzniałą starą szkapę

co trochę ślepa jest i głucha

i tylko bata głosu słucha.

Bezkarnie gwałcą boskie Muzy w burdelu

domu twórczej pracy

który przybłędom-wieszczom służy

gdyż tutaj wszyscy ci prostacy

znajdują posłuch i oklaski.

Ich wzrok nie wyszedł z mroku jaskiń platońskich

słońce tam nie wpada.

Za jakie grzechy ta zagłada

lawina słów nieociosanych

ten potok wierszy pogmatwanych lecz nie zamysłem

a głupotą?

Sączy się trucizny potok

gangrena zżera filologię

a wierszokleta jest półbogiem.

Poezji dziś Zeusa trzeba

żeby postrącał karły z nieba

a słowo znów uczynił słowem.

Nie może dłużej stać na głowie

to co powinno stać na nogach.

Tymczasem

mowa-trawa

woda

woda

i woda.

Utwory metapoetyckie pisywałem też w latach późniejszych. Większość z nich odnajdziecie na podstronie "Wiersze refleksyjne".

Pierwszy, który tu przytoczę mówi o roli, jaką poezja może odegrać w naszym życiu, gdy tylko ją do tego dopuścimy.

Poezja jest naprawdę ważna 

Wiersze są jak uśmiech sąsiadki z naprzeciwka 

spotkanej po drodze do zsypu na śmieci

lub jak łzy koleżanki z pracy,

której zdechł pies

po czternastu latach.

Poezja też się kiedyś skończy 

Poezja też się kiedyś skończy.

Kiedy wypalę ostatniego papierosa

ujdzie z dymem.

Zostanie tylko popiół

po mnie

i po niej.

Czasem refleksja o poezji, o jej roli, o tym, co ma być tematem wiersza, podyktowana jest przez wydarzenie, które pozornie nie ma z nią nic wspólnego. Powoduje ono jednak refleksję na temat tego, co jest naprawdę ważne i co powinno być tematem poetyckiej refleksji. Czy poezja powinna pozwalać człowiekowi wyrwać się od "tu i teraz", czy wręcz przeciwnie powinna o tym "tu i teraz" opowiadać. O tym między innymi mówią dwa wiersze zamieszczone poniżej.
 

Wybór tematu

                     Pamięci Piotra Szczęsnego

Mógłbym napisać wiersz o musze

uwięzionej na wieki 

w bursztynie

Parlicki.pl 

Copyright © Mariusz Parlicki 2016 -2019

Designed by Mariusz Parlicki 2016 -2019