11 października 2017

Krytyka literacka

Co jakiś czas wybucha spór o to, co jest krytyką literacką, a co nią nie jest. Najczęściej inicjatorami tego sporu są bądź sami krytycy, bądź też autorzy, a zwłaszcza ci, których utwory stały się przedmiotem oceny.

Najogólniej krytykę literacką można określić jako "działalność kulturotwórczą, której celem jest komentowanie i ocenianie dzieł literackich" (Encyklopedia PWN). W tejże definicji podkreśla się, że głównymi zadaniami krytyki literackiej jest:

prezentacja zjawisk twórczości literackiej w celach informacyjnych lub popularyzatorskich,
ocena tych zjawisk z punktu widzenia określonych — artystycznych i pozaartystycznych kryteriów wartości, postulatów i norm,
kształtowanie postaw twórców oraz opinii i upodobań publiczności literackiej,\
wypracowywanie metod analizy i interpretacji faktów literackich.

W przywoływanym powyżej encyklopedycznym haśle "Krytyka literacka" zwrócono uwagę na historyczny rozwój tejże działalności. Podkreślono, że krytyka literacka "rozwijała się w epokach dawniejszych w obrębie takich dziedzin, jak: poetyka, retoryka, filozofia, teologia, moralistyka, historiografia, publicystyka społ.-polit.; w epoce renesansu wiązała się z praktyką lit., hasłami szkół poet., programów lit., analizą tradycji (...); krytyka klasycyst. wprowadziła normatywizm w określaniu zasad twórczości i kryteriów jej oceny, z punktu widzenia zgodności praktyki pisarskiej z obowiązującą poetyką (...), krytyka preromant. i romant. przyznawała pisarzom prawo do swobodnych i subiektywnych decyzji artyst., jej zainteresowania skupiały się gł. na osobowości twórcy (...), z tego przesunięcia zainteresowań wykształciła się następnie krytyka biografistyczna (...)".

A jak to wygląda współcześnie? Od drugiej połowy XIX wieku krytyka literacka występuje "jako działalność o charakterze nauk. (tzw. krytyka akademicka), postulatywnym (m.in. jako instrument polityki kult.), użytkowym (informacyjnym, popularyzatorskim); charakteryzuje ją różnorodność typów — od działalności nauk. (Nowa Krytyka) do recenzji dziennikarskiej, występuje jako programowa wypowiedź pisarzy (...)". Tyle teorii.

Praktyka okazuje się niestety często diametralnie inna. Większość współcześnie publikowanych recenzji literackich to w istocie opinie czytelników, określających się mianem krytyków o tym, co im się podoba, a co nie, bez jakiegokolwiek silenia się, by swoje sądy, oceny, opinie próbować zobiektywizować poprzez przeprowadzenie logicznego wywodu, porównanie utworu z innymi, wykazania jego zalet, czy wad konstrukcyjnych itp. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź znalazłem w haśle krytyki literackiej, które publikuje powszechnie eksploatowana Wikipedia. Otóż stwierdza się tam, że krytyka literacka to "działalność intelektualna polegająca na dyskusji, ocenianiu i interpretacji dzieł literackich i ogólnie literatury", ale w kolejnym zdaniu wyjaśnia, że "krytyka literacka z założenia nie jest wyrazem metody naukowo-badawczej, lecz przekonań ideowo-artystycznych". Oczywiście, że przekonania ideowo-artystyczne krytyka mają kluczowy wpływ na jego ocenę utworu literackiego tak samo, jak na przykład nasze przekonania polityczne, czy wierzenia mają wpływ odpowiednio na ocenę partii politycznych i ich programów, czy kościołów i związków wyznaniowych i ich nauczania, działalności. Oczekiwałbym jednak od krytyków literackich tego, by dając wyraz swoim upodobaniom, wyznawanym wartościom literacko-artystycznym, czynili to w sposób klarowny, a wnioski formułowali w oparciu o przeprowadzoną gruntowną analizę i interpretację dzieła. Mam świadomość, że wymaga to czasu, odpowiedniego przygotowania intelektualnego, czasem kwerendy bibliotecznej. Jeżeli jednak ktoś chce kształtować gusta czytelnicze powinien wykazać się elementarną wiedzą historycznoliteracką i teoretycznoliteracką. W przeciwnym wypadku mamy do czynienia jedynie z krytyką literatury i krytykiem, ale na pewno dookreślanie jego i jego krytyki przymiotnikiem "literacka", "literacki" jest nadużyciem.

Poniżej zamieszczam linki do definicji i ciekawego artykułu korespondującego z opiniami wyrażonymi przeze mnie powyżej.

Krytyka literacka - Encyklopedia PWN
Krytyka literacka - Wikipedia

Krytyka literacka jest martwa - Spisek Pisarzy

Parlicki.pl

Designed by Mariusz Parlicki 2016 -2019